Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄

Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄
Γλώσσα	Ελληνικά
Ημερομηνία δημιουργίας	10ος αιώνας
Αριθμός Σελίδων	430 σελ.
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄ είναι ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο που σχεδιάστηκε ως εκκλησιαστικό ημερολόγιο ή λειτουργικό βιβλίο (μηνολόγιο) της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δημιουργήθηκε περί το 1000 μ.Χ. για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ (περ. 976–1025). Περιέχει Συναξάριο, μια σύντομη συλλογή βίων αγίων, που συντάχθηκε στην Κωνσταντινούπολη για λειτουργική χρήση, και περίπου 430 μικρογραφίες από οκτώ διαφορετικούς καλλιτέχνες. Ήταν ασυνήθιστο για Μηνολόγιο εκείνης της εποχής να έχει τόσο πλούσια εικονογράφηση. Σήμερα βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη του Βατικανού (Ms. Vat. gr. 1613^[1] ^[2]). Ακριβές αντίγραφο παρήχθη το 1907^[3].

Περιγραφή

Τεχνικά, το χειρόγραφο δεν είναι Μηνολόγιο, αλλά Συναξάριο: λειτουργικό βιβλίο που περιέχει κατάλογο αγίων και τις γιορτές τους με μια σύντομη περιγραφή δεκαέξι γραμμών κειμένου και μια εικόνα ενός αγίου ή ομάδας αγίων. Οι περισσότερες από 430 εικόνες είναι σπουδαία δείγματα βυζαντινής αγιογραφίας, ως λατρείας των αγίων. Κείμενο και εικόνες καλύπτουν μόνο το ήμισυ του θρησκευτικού ημερολογίου του βυζαντινού λειτουργικού έτους (Σεπτέμβριο έως Φεβρουάριο), οπότε εικάζεται ότι το έργο είχε δεύτερο τόμο που πιθανότατα δεν δημιουργήθηκε ποτέ, καθώς μερικές σελίδες στο χειρόγραφο αφέθηκαν ημιτελείς. Οι ίδιες οι μινιατούρες δεν έχουν λειτουργικό ρόλο - θεωρείται πιθανό πως ο σκοπός τους ήταν να ενεργούν ως προστάτες του αυτοκράτορα. Το χειρόγραφο ενέπνευσε την απεικόνιση ορισμένων μεταγενέστερων μηνολογίων^[4].

Το έργο δοξάζει τον Αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄, παρουσιάζοντάς τον ως πολεμιστή που υπερασπίζεται τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό ενάντια στις επιθέσεις της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, των οποίων οι επιθέσεις στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία απεικονίζονται γραφικά. Ακόμα και μορφές όπως οι αρχάγγελοι απεικονίζονται με στρατιωτική περιβολή από τους εικονογράφους.

Ιστορία

Το χειρόγραφο αντιγράφτηκε και ζωγραφίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με εντολή ή ως δώρο για τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄. Ολοκληρώθηκε μεταξύ του 979 και των πρώτων ετών του 11ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα περιήλθε στην κατοχή ενός Γενουάτη γιατρού που κατοικούσε στην Κωνσταντινούπολη. Τον 15ο αιώνα αγοράστηκε από τον Λουδοβίκο Σφόρτσα, Δούκα του Μιλάνου. Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο καρδινάλιος Paolo Emilio Sfondrati το έδωσε στον Πάπα Παύλο Ε΄ και έκτοτε το χειρόγραφο βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη του Βατικανού^[5].

Καλλιτέχνες

Βούλγαροι στρατιώτες σφαγιάζουν Χριστιανούς, από το Μηνολόγιον του Βασιλείου Β΄, 10ος αιώνας.

Οι καλλιτέχνες που παρήγαγαν τις εικόνες για το Μηνολόγιο χρησιμοποίησαν προοπτική και απομακρύνθηκαν από τις επίπεδες απεικονίσεις που συνηθίζονταν μέχρι εκείνη την εποχή. Οι χειρονομίες και η αμφίεση των μορφών απεικονίζονται με ζωντανό τρόπο, με καλοδιατηρημένη την αρχιτεκτονική και τα φόντα. Οι εκφράσεις των προσώπων είναι βαμμένες σε νατουραλιστικό ύφος. Το έργο καταδεικνύει έτσι το ζωγραφικό ύφος της περιόδου που συχνά αναφέρεται ως Μακεδονική Αναγέννηση, στην οποία οι ζωγράφοι επέστρεψαν στα αρχαία μοντέλα.

Πράγμα ασυνήθιστο για ένα βυζαντινό χειρόγραφο, το όνομα του ζωγράφου κάθε εικονογράφησης καταγράφεται από στην άκρη κάθε εικόνας. Μπορούν να αναγνωριστούν συνολικά οκτώ ονόματα. Ένας ζωγράφος, με το όνομα Παντολέων, ο οποίος μπορεί να αναφέρεται σε άλλα έγγραφα της εποχής, φαίνεται να ήταν υπεύθυνος για την ομάδα. Πιθανότατα συνεργάστηκαν σε εργαστήριο συνδεδεμένο με την Αυτοκρατορική Αυλή. Οι άλλοι ζωγράφοι είναι ο Γεώργιος, ο Μιχαήλ ο Νεότερος, ο Μιχαήλ των Βλαχερνών, ο Συμεών, ο Συμεών των Βλαχερνών, ο Μάνας και ο Νέστωρ.

Τα ονόματα δεν είναι υπογραφές των ίδιων των καλλιτεχνών, καθώς όλα είναι γραμμένα με τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα. Είναι πολύ σπάνιο για καλλιτεχνικά έργα του Μεσαίωνα να καταγράφουν το όνομα του καλλιτέχνη, καθώς δεν ήταν τόσο σημαντικός ο μεμονωμένος καλλιτέχνης όσο το νόημα της εικόνας. Ο λόγος που εδώ καταγράφονται τα ονόματα των ζωγράφων κάτω από τα έργα τους, δεν είναι σαφής.

Εικόνες

Μικρογραφίες από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄

Ο Ιωνάς και το κήτος

Δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας

Αγία Ερμιόνη

Υπαπαντή του Χριστού

Αβραάμ αναχωρητής

Αναστασία εκ Περσίας

Αθανάσιος και Κύριλλος Αλεξανδρείας

Δομνίνα εκ Συρίας

Επίμαχος Αλεξανδρείας

Τατιανή Ρώμης

Άγιοι Πατριάρχες

Πάπας Αγάθων

Φαύστα, Ευιλάσιος, Μάξιμος στην Κύζικο

Ιγνάτιος Αντιοχείας

Παραπομπές

↑ Siger, L. P. (2003). "Manuscript Illumination" from New Catholic Encyclopedia. Gale. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαρτίου 2002. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2011.
↑ John Haldon· Robin Cormack (15 Ιανουαρίου 2009). The Oxford Handbook of Byzantine Studies. Oxford University Press. σελ. 736. ISBN 978-0-19-925246-6. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2012.
↑ Codices e Vaticanis selecti phototypice expressi ivssv Pii. PP. X consilio et opera cvratorvm Bibliothecae vaticanae. [Series maior] no. 8, Fratelli Bocca, Turin, Italy, 1907.
↑ The glory of Byzantium, σ. 101
↑ The glory of Byzantium, σελ. 100

Περαιτέρω ανάγνωση

Il Menologio di Basilio II (cod. Vaticano Greco 1613). Turin 1907 (Schwarz-Weiß Faksimile-Gesamtausgabe).
Francesco D'Aiuto (Hrsg.): El "Menologio de Basilio II". Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Gr. 1613; libro de estudios con ocasión de la edición facsímil.' Biblioteca Apostolica Vaticana, Città del Vaticano / Diaconía Apostólica de la Iglesia de Grecia, Athen / Testimonio Compañia Editorial, Madrid 2008, (ISBN 978-88-210-0789-7), (ISBN 978-960-315-615-4), (ISBN 978-84-95767-58-5).
Evans, Helen C. & Wixom, William D., The glory of Byzantium: art and culture of the Middle Byzantine era, A.D. 843-1261, αρ. 55, 1997, The Metropolitan Museum of Art, New York, (ISBN 9780810965072); πλήρες κείμενο διαθέσιμο online από το The Metropolitan Museum of Art Libraries
Andrea Luzzi: El „Menologio de Basilio II“ y el semestre invernal de la recensio B* del Sinaxario de Constantinople. Στο: El „Menologio‟ de Basilio II: Città del Vaticano, Vat. gr. 1613: libro de estudios con ocasión de la edición facsímil. Υπό την διεύθυνση του Francesco D'Aiuto. Biblioteca Apostólica Vaticana, Città del Vaticano 2008. 47–75.
Nancy Patterson Ševčenko: Menologion of Basil II. Στο: Oxford Dictionary of Byzantium. New York, Oxford, 1991, τόμ. 2, σελ. 1341–1342.
Ihor Ševčenko: The Illuminators of the Menologium of Basil II. Στο: Dumbarton Oaks Papers16, 1962, σελ. 248–276.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Facsimile of Vat.gr.1613 from the Biblioteca Apostolica Vaticana
Greek-Latin edition (τόμ. 117 της Patrologia Graeca)

[1] Siger, L. P. (2003). "Manuscript Illumination" from New Catholic Encyclopedia. Gale. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαρτίου 2002. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2011.

[HaldonCormack2009-2] John Haldon· Robin Cormack (15 Ιανουαρίου 2009). The Oxford Handbook of Byzantine Studies. Oxford University Press. σελ. 736. ISBN 978-0-19-925246-6. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2012.

[3] Codices e Vaticanis selecti phototypice expressi ivssv Pii. PP. X consilio et opera cvratorvm Bibliothecae vaticanae. [Series maior] no. 8, Fratelli Bocca, Turin, Italy, 1907.

[GB101-4] The glory of Byzantium, σ. 101

[GB100-5] The glory of Byzantium, σελ. 100

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]